"Дөрвөлжин хавтгай хар хүрэн өнгийн дээр нь монгол бичигтэй."" Арван тавны цагдаагийн


Нүүрэн талд: "Их Султаан Мурит хаан мөнх орштугай" гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй.
Ар талд: "Гулистанд дэлдүүлэв" гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй.

Нүүрэн талд: Хагас дугуй болон тэгш өнцөгт  дүрсээс бүтсэн хүрээн дунд "Султан Абу Сайд Бахадур хааныг тэнгэр ивээхболтугай" гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй.
Ар талд: 1 тал нь 1,4 см хэмжээтэй тэгш өнцөгт дөрвөлжин хүрээн дунд Коран судрын маань болох Калима гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй. Дөрвөлжин хүрээний гадна 4 талд бүдэг бичээстэй. Эдгээрийн гадуур 3-6 цаг хооронд нарийн хүрээтэй.

Алтадмал  бадамлянхуа  суурьтай, 8-н талт алтадмал малгайн орой.

Мөнгө, дугуй хэлбэртэй.
Нүүрэн талд: Голдоо давхар хүрээн дотор Аригбөх хааны сэрээ тамгатай түүнийг тойрон 1 мөр араб бичигтэй
Ар талд: 3 м-өр араб бичээстэй. Судлаачид "Тэрмэзэд дэлдүүлэв"  гэж тайлсан. 8-11 цагийн хооронд бичээс дарагдаж бүдгэрсэн.

A. Аяганы амсар төвгөр хүрээтэй ба ёроол хэсгээрээ хавтгай болно.

 Дугуй, хар саарал өнгөтэй.
Нүүрэн талд: Дундаа цэгтээ 2 нарийн зураасаас бүтсэн 6 хошуут сүлжмэл хээн дунд "Их хаан" гэж тайлсан 2 мөр араб бичээстэй.
Ар талд: 4 дэлбээтэй сарнай цэцгэн хүрээн дотор "Калима" гэж тайлсан 4 мөр араб бичээстэй.

Дугуй, цагаан өнгөтэй.
Нүүрэн талд: Давхар дугуй хүрээн дотор том гогцоотой сэрээ тамгатай. Түүний гадуур 4-8 цаг хооронд араб бичигтэй. 
Ар талд: 2 мөр араб бичигтэй. 4-8, 43 минут хооронд давхар хүрээний оромтой.
Сэрээ тамганы баруун доод  хэсэгт ар өвөргүй элэгдэж мөлийсөн.

Гурван сэрвээ хэлбэрийн гилбэртэй, хоёр талын доод хэсэгт тус бүр 2, нийт 4 ширхэг цагираг зүүсэн, төмөр иштэй. Адууны сүүлээр үсийг сүүлд хийсэн

Дугуй, хүрэн улаан өнгөтэй.
Нүүрэн талд: Аугаа их Султан Абу Сайд Бахадур хаан дэлдүүлэв гэсэн бичээс, хааны нэрийг монголоор бичсэн.
Ар талд: Голдоо гөрөөсний зурагтай. Гөрөөсний хөлнүүд завсар Нишапур хотын нэрийг арабаар бичсэн. 

Нүүрэн талд: Титэм мэт дүрсэн дунд Аугаа их Султан Абу Сайд Бахадур хаан дэлдүүлэв гэж тайлсан 5 мөр араб бичээстэй. Дүрсний зүүн баруун талаар 1 мөр араб бичээстэй. 9-2 цаг хооронд цэгэн хүрээтэй, дотуур нь нарийн хүрээ бүтэн тойрсон.
Ар талд: 8 талт хүрээн дунд Калима болон Исламын хааны анхны дөрвөн Халиф болох Абу Бэкр, Омар, Отман, Али нарын нэрийг бичсэн. Хүрээний гадна 6 талд жижиг араб бичээстэй. Эдгээрийн гадуур 7-3 цаг хооронд нарийн хүрээтэй. 9-1 цаг хооронд цэгэн хүрээтэй.

Ташуу зах, энгэртэй, баруун талын суга болон энгэр хэсэгт даавуун уяа бүчтэй, хормойн хоёр талд оноотой. Дээлийн гадрыг урагдаж тасарсныг дүрслэн харуулсан саарал өнгийн эрээн нимгэн даавуугаар хийж, ногоон даавуугаар доторлосон байна.

Нүүрэн талд: ""Аугаа их Султаан Кулна хаан гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй. 8-12 цаг хооронд ар өвөргүй элэгдэж мөлийсөн.
Ар талд: Зоос бүхэлдээ зүүн доошоо хэлтгий дарагдаж цэцгэн хүрээний 3 дэлбээ болон цэгэн хүрээ нь зоосны голд дарагдсан. "Гулистанд дэлдүүлэв 761 он" гэж тайлсан араб бичээстэй.

Түүхэн үйл явдлаас сэдэвлэсэн Хорезмын эзэнт улсын өдөөн хатгалгын эцэст Монголчууд довтлон хот, ордныг эзлэн орж ирж буй, ихэс ноёд нь хар амиа бодон үнэн жанжид, эмс хатад, алт эрдэнэсээ урдаа барин амь гуйж байгааг дүрсэлсэн.

A. Хээгүй, цулгуй хавтгай ёроолтой мөнгөн аяга.

Дугуй, цагаан өнгөтэй.
Нүүрэн талд: Дугуй хүрээний голд ширээтэй бундан тамга, түүнийг тойрсон 1 мөр араб бичээстэй. Дугуй хүрээний гадуур цэгэн хүрээтэй. 4-5 минуторчим 1 см цуурсан. /Заадал гарсан./ 22, 27, 38, 52, 54, 58 минутан дээр жижиг сэтэрхийтэй.
Ар талд: Дугуй хүрээн дунд 2 мөр араб бичээстэй. Бичээсийн 2 талд тус бүр 2 цэгтэй. Дугуй хүрээний гадуур цэгэн хүрээтэй. 18-38 минут хооронд элэгдэж мөлийсөн.

Дугуй. цагаан.
Нүүрэн талд: Зоос ерөнхийдөө зүүн дээш хэлтгий дарагдсан. 4 дэлбээ бүхий сарнай цэцгэн хүрээн дунд 6 хошуу тамга болон "Эрхэм дээд Мухаммад хаан" гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй. Эдгээрийн гадуур 1:08-6 цаг хооронд дан болон цэгэн хүрээтэй. 6-12 цаг хооронд  хүрээ бичээс элэгдэж мөлийсөн.
Ар талд: 4 дэлбээ бүхий сарнай цэцгэн хүрээн дотор Дувагийн удмын бундан тамга түүнийг тойрон байрласан "Ард түмний хот
"Тэрмэзийн зоос" гэж тайлсан араб бичээстэй. 8-10 цаг хооронд дан болон цэгэн хүрээтэй. 1-8 цаг хооронд хүрээ, бичээс элэгдэж мөлийсөн. Зах ирмэгээрээ хотгор гүдгэртэй.

Нүүрэн талд: Голд нарийн дугуй хүрээний дотор 8 ширхэг хагас дугуйг огтлолцуулсан хээн хүрээн дотор "Аугаа их Султан Абу   Сайд Бахадур хаан дэлдүүлэв" гэсэн 3 мөр араб бичээстэй. Хээн хүрээний 8 ширхэг хагас дугуй дотор жижиг араб бичээсүүдтэй. Эдгээрийн гадуур тойрсон цэгэн хүрээтэй. Баруун дээд талдаа нүхтэй.
Ар талд: 8 дэлбээ бүхий цэцгэн хүрээн дотор Коран судрын маань болох Калима болон Исламын анхны дөрөв Халиф болох Абу Бэкр, Омар, Отман, Али нарын нэрийг арабаар бичсэн.

Дугуй улаан хүрэн өнгөтэй.
Нэг талдаа том эвхмэл араб бичээстэй, нөгөө талдаа бүдэг араб бичээсүүдтэй. Зоос нэлэнхүйдээ зэвэрсэн, улаан өнгөр тогтсон.

Цагирган хэлбэрийн зуузайтай, хоорондоо барьцалдсан төмөр амгай зуузай.
Сүхбаатар аймаг, Түвшинширээ сум, Оорцог овоо уулнаас олдсон.

Нүүрэн талд: нарийн зураасын дотор талд 8 ширхэг хагас дугуйг олтлолцуулан байрлуулсан хээн хүрээтэй, түүний дотор "Аугаа их Султан Абу Сайд Бахадур хааныг тэнгэр ивээх болтугай" гэж арабаар бичсэн. 6-12 цаг хооронд цэгэн болон нарийн хүрээтэй. 6 цаг дээр мөлийсөн.
Ар талд: 8 дэлбээ бүхий цэцгэн хүрээн дунд Калима, Исламын анхны дөрөв Халиф болох Абу Бэкр, Омар, Отман, Али нарын нэр бичээстэй байна. 7 цаг дээр захаараа хотойсон 10-3 цаг хооронд цэгэн болон нарийн хүрээтэй.

 Нүүрэн талд: Хааны нэрээр Ринчиндоржийн дэлдүүлсэн гэсэн 4 эгнээ монгол бичгийн ард үл мэдэгдэх бичээстэй.
 Ар талд: Нэг тал нь 1,4 см хэмжээтэй дөрвөлжин хүрээн дунд Коран судрын Калима гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй.

Отго буюу тогосын өд хатгах хонгио хэлбэрийн дотроо хөндий нүхтэй хаш гуурс.

Хубилайн усан цэргийн флот Япон руу довтолж байгааг дүрсэлсэн. Далай тэнгис, усан онгоц дээрх цэргүүд, нум, сум, илд бамбай, жад барьсан морьтой, явган цэргүүдийг дүрслэн хоорондоо байлдаж байгааг харуулсан.

Монголын нууц товчооны 780 жилийн ой" монгол марк анхны өдрийн дугтуй 2021 он /дотроо 2 ширхэгтэй/

Нүүрэн талд: Голдоо дугуй дотор "Эрхмийн дээд" гэж тайлсан араб бичээстэй. Түүнийг тойрсон 1 мөр араб бичээсийн гадуур  2 давхар дугуй хүрээтэй, мөн түүний гадуур тойрсон 1 мөр араб бичээстэй.
Ар талд: Голдоо "Их эзэн" гэж тайлсан 2 мөр араб бичээстэй. Түүний 4 талд араб бичээстэй.

A. Чингис хаан Сан-Томе Принсипи монгол марк. /дотроо 3 марктай/

Алтадмал шар өнгөтэй, хятан бичигтэй, дээд талд нь товгор хүрээ бүхий дугуй нүхтэй, гонзгой хэлбэртэй гэрэгэ.

A. Чингис хаан түүхэн жанжид Чад улсын шүдтэй, шүдгүй марк. /дотроо 2 марктай/

Цилиндр хэлбэртэй, гадна талаар нь угалз хээ бүхий дүрсийг сийлсэн богтаг малгайн чимэг.

Дугуй, улаан хүрэн өнгөтэй.
Нүүрэн талд: "Буян Күл хаан" гэж тайлсан араб бичээстэй. Үүний доор Бухаар 752 /1352/ гэсэн бичээсийн голд ширээтэй бундан тамгатай цагийн зүүний 6,8,10,20,36,44 минут дээр жижиг сэтэрхийнүүдтэй.
Ар талд: 3 мөр араб бичээстэй.

 Дугуй, бор хүрэн өнгөтэй, ногоон өнгөр тогтсон.
Нүүрэн талд: Дүрслэл маш бүдэг. Бичээсийг "Аугаа их Султан Абу Сайд хаан дэлдүүлэв" гэж тайлсан. 
Ар талд: Нар ба арслан дүрсэлсэн. 5-10 цаг хооронд нарийн хүрээтэй.

Түрий зулагтаа хөөмөл угалзыг өнгийн торгон утсаар зээг даруулан чимэглэсэн, гурван ногоон сарьсан хавчаартай, цагаан ямбуу дотортой хар булигаарин монгол гутал. Гутлын уланд хөх өнгийн резин наасан, оймсгүй 1 хос 2 ширхэг.

Нүүрэн талд: 6 талт бололтой цэцгэн хүрээн дунд "Аугаа их Султаан Үзбек хаан" гэж тайлсан араб бичээс, 2 ширхэг өлзий хээ дүрсэлсэн.
Ар талд: Коран судрын маань болох Калима гэж тайлсан 3 мөр араб бичээс, 4 ширхэг өлзий хээ дүрсэлсэн.

Дугуйдуу, зууван, бор шарга өнгөтэй, Дүрслэл маш бүдэг.
Нүүрэн талд: Бат хааны удмын тамгатай. Түүний баруун талд үл мэдэгдэх дүрстэй.
Ар талд: Голдоо араб бичээстэй, түүний гадуур нарийн хүрээний оромтой.

Дугуй, саарал өнгөтэй.
Нүүрэн талд: 12-5 цаг хооронд үргэлжлэх дан болон цэгэн хүрээн дунд "Тэнгэрийн хүчүн дор Хасаны дэлдүүлсэн" 5 мөр монгол бичээсийн дунд "Хасан Махмуд" гэж тайлсан 1 мөр араб бичээстэй. Эхний мөр монгол бичээсийн доор 6 хошуут од дүрсэлсэн. Монгол бичээсүүдийн зүүн талд хээтэй, доор нь М.Хас гэж монгол дөрвөлжин бичээстэй.
Ар талд: 5 дэлбээ бүхий давхар сарнай цэцгэн хүрээн дунд Коран судрын маань болох Калима гэж тайлсан 4 мөр араб бичээстэй. Эхний  мөр бичээсийн баруун зүүн талд 6 хошуут одтой. 2 дахь мөр бичээсийн дунд өлзий хээтэй. Сарнай цэцгэн хүрээний гадуур дэлбээ хооронд хээтэй. Эдгээрийн гадуур 10-6 цаг хооронд нарийн хүрээтэй.

Нүүрэн талдаа олон янзын хээ дүрсийг тойруулан дүрсэлж, голд нь оосорны сүвэгч бүхий товгортой, ар тал нь цулгуй хүрэл толь. Оосор уяаны үлдэгдэлтэй.

Алтадмал суурьтай, анар чулуун жинс

Дугуй, саарал өнгөтэй.
Нүүрэн талд: Давхар хүрээн дунд "Самаркандын ивээлд гаргасан зоос" гэж тайлсан  3 мөр араб бичээсийн голд Дувагийн бундан тамгатай, дээр нь хээтэй. Эдгээрийн гадуур 2,30-6 цаг хооронд цэгэн хүрээтэй.
Ар талд: Давхар хүрээн дунд "Хууль ёс үгүй бол хаант улс үгүй" гэж тайлсан 2 мөр араб бичээсийн голд очир хэлбэрийн тамгатай. Давхар хүрээний гадуур 12-6 цаг хооронд цэгэн хүрээтэй.

Хос луун хээтэй хар торгон гадартай, цайвар ногоон өнгийн чисчүү дотортой, хар эрээн хоргойгоор өргөн, түүний гадуур улаан торгоор нарийн эмжээрлэж, солонгон туузан хошоог даруулсан 4 ширхэг цоохор гуулин товчтой.

Нүүрэн талд: 1,8 см голчтой цэгэн хүрээн дунд "Аугаа их Хүлүг Ил хаан" гэж тайлсан 4 мөр араб бичээстэй. Эхний мөрний доод талд 6 хошуутай одтой. Хүрээний гадуур тойрсон 1 мөр араб бичээстэй. 5-7 цаг хоорондох зайнд ар өвөргүй элэгдэж мөлийсөн.
Ар талд: 1,8 см голчтой нарийн хүрээн дунд дээр нь Хүлүгийн тамга, доод талд нь Коран судрын маань болох Калима гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй. Хүрээний гадуур тойрсон 1 мөр бичээстэй.

Бүсний их бие, унжуурга, хавтагыг арьсаар сэргээж хийсэн. 2ш хавтага, 6ш унжуургатай, нийт 38ш чимэгтэй. 3 унжуурганы цагирагны дээд холбоос байхгүй, 1 унжуурганы цагираг байхгүй, хавтаганы амсрын гэмтэлтэй.

Монголын эзэнт гүрний хаадын хөрөг Чингис, Өгэдэй, Гүюг, Мөнх, Хубилай хаадын шүдтэй марк. 
Монгол маркийн цомог 1997 он шүдгүй лист марк.

Зуувандуу хүрэн улаан өнгөтэй.
Нэг талдаа нар маягийн бүдэг дүрслэлтэй, нөгөө талдаа дөрвөлжин хүрээний булан цэгэн хүрээ, араб бичээсүүдийн бүдэг дүрслэлтэй.

 Хавтгай дөрвөлжин трапиц хэлбэрийн, цулгуй хүрэл хос бүсний арал. 
Нэг аралны хоёр талд тус бүр босоо 2 жижиг нүх гаргасан.
Нөгөө аралны өргөн хэсэгт 1.8х0.6 см нүхтэй, нарийн хэсэгт нь 2 нүх байсан нь сэтэрч 1 нүхтэй болжээ."


МУБИС-ийн багш, зураач О.Доржготовын зурсан "Или голын хөвөөнд-1225" хэмээх уран зураг.

Тохтамыш хаанаас Польшийн хаан, Литвийн их ван Владислав II Ягеллод 1393 оны 5 сарын 20-ны өдөр түрэг хэлээр, уйгур үсгээр бичсэн 25 мөр захидлыг илгээсэн 2 ширхэг муутуу цаасан дээр бичсэн.

Хөөмөлдөж урласан бүсний алтан тоног. 
Эвэр угалз хээ бүхий бүсний унжуурганы нүхтэй 5 ширхэг товруу, 2 ширхэг гонзгой хэлбэрийн үзүүрийн чимэг, 1 ширхэг гурвалжин хэлбэрийн үзүүрийн чимэг, 1 ширхэг дөрвөлжин хэлбэртэй шахуурга чимэг зэргээс бүрдэнэ."


 Дугуй, бор шарга өнгөтэй.
Нүүрэн талд: Нумарсан 3 талт гурвалжин хүрээн дунд 2 мөр араб бичээстэй. Бичээсийг "Аугаа их Султан Абу Сайд хаан" гэж тайлсан. Хүрээний гадна 3 талд бичээстэй. 
Ар талд: Коран судрын маань болох Калима гэж тайлсан 2 мөр араб бичээстэй. Зоос доошоо хазгай дэлдэгдсэний улмаас 2 дахь мөр араб бичээсийн доогуурх дүрслэл гараагүй. 9-4 цаг орчим нарийн хүрээ, 9-2 цаг хооронд цэгэн хүрээтэй.

Нүүрэн талд: Дугуй хүрээн дунд "Эрхэм дээд Хабул хаан, Бурхан түүнийг ивээтүгэй" гэж тайлсан 5 мөр араб бичээстэй.
Ар талд: Коран судрын маань болох Калима гэж тайлсан Араб бчиээстэй.

 1-1,2 см голчтой төмөр цагираг хэлхэж хийсэн. Дээгүүр нь сур гүйлгэсэн захтай. Богино ханцуйтай цамц хэлбэрийн доод хормой тэгш бус, хэлхгэр хөө хуяг

Өнгийн будаг, цаас, хар бэх соёмбыг зурж өнгө ялган тайлбарыг төвдөөр бичсэн.


Нүүрэн талд: Хааны нэрээр Аргуны элдүүлсэн гэсэн 4 эгнээ монгол бичээсийн голд 6 хошуут од, ар талд Аргун гэж арабаар бичсэний дээр 6 хошуут од, Монгол бичээсийн урд талд цуварсан 3 ширхэг 6 хошуут од дүрсэлсэн. Эдгээрийг гадуур нь бүтэн тойрсон цэгэн хүрээтэй.
Ар талд: Голдоо нэг тал нь 1,4 см хэмжээтэй дөрвөлжин хүрээн дунд "Коран судрын маань болох Калима" гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй.

 Гуулиар цутгаж алтаар шарсан. Дэгээ маягийн, үзүүрт нь цэцэг хэлбэрийн оюу чулуун унжлагатай. Унжлагыг алтан утсаар сүвлэж ээмгэнд бэхэлсэн.

Ташуу захтай, бүсэлхий хэсгээр хуниастай, дээлийн зүүн урд талын хормой байхгүй. Дээлийн гадар урагдаж тасарсныг дүрслэн харуулсан саарал өнгийн эрээн нимгэн даавуугаар хийж, ногоон өнгийн даавуугаар доторлосон.

Анар эрдэнийн шигтгээтэй алтадмал суурьтай малгайн цоховч.

Эмээл, гөлөм, дөрөө, тохом зэргээс нийт 4ш бүрдэнэ. Эмээлийн модыг хуш модоор хийж, Бүүрэг хярыг язгууртан, ихэс дээдсийг бэлэгдэж дээр цойлж буй 2 буга, битүү цэцгэн хээ товойлгон, 2 бүүргэнд дугуй ногоон чулуу шигтгэн чимэглэн, нэлэнхүйд нь алтаар шарсан. Суудлыг улаан цэмбээр бүрэн, 4ш голдоо алтан шармал товруутай, 2ш голдоо цагаан хаш чулуун шигтгээтэй, төмөр баавартай.


Дугуй, саарал өнгөтэй.
Нүүрэн талд: Хааны нэрээр Байдугийн дэлдүүлсэн гэсэн 4 эгнээ монгол бичигтэй. 8-1 цаг хооронд цэгэн хүрээний оромтой.
Ар талд: Дөрвөлжин хүрээн дунд Коран судрын маань болох Калима гэж тайлсан 3 мөр араб бичээстэй. Хүрээний гадна 4 талд бүдэг араб бичээстэй.
Ихээхэн ховор тохиолддог зоос

Цоросын Даваачийн хөрөг зураг 1758 он
ХБНГУ, Берлин хот, Угсаатны зүй музейгээс ирсэн.

"Хубилай хаан" Гвиней марк, анхны өдрийн дугтуй 2008 он. Сьерра Леоне марк /дотроо 2 ширхэгтэй/

Хөх эрээн өнгөтэй, амсарыг нь нүхлэн хээ гаргасан. Болгар улсаас  П. Очирбатад дурсгасан.

Цуглуулга